Γεώργιος Βιζυηνός:
Στίχοι του φρενοκομείου
Μεσ’ στα στήθια η συμφορά
σαν το κύμα πλημμυρά,
σέρνω το βαρύ μου βήμα
σ’ ένα μνήμα!
Σαν μ’ αρπάχθηκε η χαρά
που εχαιρόμουν μια φορά
έτσι σε μιαν ώρα..
μεσ’ σ’ αυτήν την χώρα
όλα άλλαξαν τώρα!
Κι απο τότε που θρηνώ
το ξανθό και γαλανό
και ουράνιο φώς μου,
μετεβλήθη εντός μου
και ο ρυθμός του κόσμου.
Μεσ’ στα στήθια η συμφορά
σαν το κύμα πλημμυρά,
σέρνω το βαρύ μου βήμα
σ’ ένα μνήμα…
Τον σταυρό τον αψηλό
αγκαλιά γλυκοφιλώ
το μυριάκριβο όνομά της
κι απ’ τα χώματά της
η φωνή της η χρυσή
με καλεί “έλα και σύ
δίπλα στο ξανθό παιδί σου
και κοιμήσου!”
Στις αρχές Μαΐου δημοσιοποιήθηκε η απόφαση της Εθνικής Επιτροπής Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΕΔΑ), σχετικά με την σύνολη προσέγγιση των ζητημάτων προστασίας των δικαιωμάτων των Ατόμων με Ψυχιατρική Εμπειρία, στο πλαίσιο της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης στην χώρα μας.
Δύο μήνες μετά η Ελληνική Κυβέρνηση καταδικάστηκε από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) στην Υπόθεση Βενιός κατά Ελλάδος, της οποίας το κυρίως σώμα απαντάται μόνον στην Γαλλική γλώσσα για παραβίαση του άρθρου 5 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) Προσωπική Ελευθερία και Ασφάλεια, εξαιτίας της μη τήρησης των προβλεπόμενων στα άρθρα 95-100 του Ν. 2071/1992 περί ακούσιας νοσηλείας των Ψυχικά Ασθενών αυστηρών προϋποθέσεων / προθεσμιών για την επιβολή αναγκαστικού εγκλεισμού σε Ψυχιατρική Κλινική, μέτρου δηλαδή, ισχυρά περιοριστικού της ελευθερίας του/της ανθρώπου, που το υφίσταται, η εφαρμογή του οποίου θα πρέπει να λαμβάνει χώρα με φειδώ..
Στην Ελληνική πραγματικότητα στατιστικά ο αριθμός των ακούσιων νοσηλίων εγγίζει το 55 με 65%, την στιγμή που στα υπόλοιπα Κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν ξεπερνά το 7 με 8%.
Η Απόφαση της ΕΕΔΑ εξετάζει ολιστικά την μεταχείριση των Ανθρώπων με Ψυχιατρική Εμπειρία στην έννομη μας τάξη, φέρνοντας στην επιφάνεια όλα τα σημεία σύνδεσης και τριβής της με το γίγνεσθαι των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, τον πυρήνα και την ποιότητα της προστατευτικής τους εμβέλειας πραγματευόμενη νομοθετικά, θεσμικά και πραγματιστικά: την φύλαξη των ακαταλόγιστων, τις ακούσιες νοσηλείες, τον θεσμό της δικαστικής συμπαράστασης, την πρόσβαση στον ιατρικό και διοικητικό φάκελο του/της ψυχικά πάσχοντος/ουσας και τέλος τις συνθήκες νοσηλείας αυτών.
Η συγκεκριμένη Απόφαση της Εθνικής Επιτροπής Δικαιωμάτων του Ανθρώπου χρίζει και αξίζει πολλών μετααναγνώσεων και αναστοχασμών… Η εικόνα των Ψυχιατρικών Καταστημάτων στην χώρα μας, θλιβερή, μας επιστρέφει εκατοντάδες βήματα πίσω σε δρόμους υπενθύμισης της βαναυσότητας του στιγματισμού, ενός φαινομένου με πολλές διαστάσεις, συνέπειες και αποδέκτες… ενός φαινομένου, που αφορά ολόκληρη την κοινωνία.
Ίσως η λιγότερο συζητημένη σε επίπεδο δημόσιου διαλόγου έκφανση είναι αυτή του αυτοπροσδιορισμού των Ανθρώπων με Ψυχιατρική εμπειρία, της χρήσης εννοιών όρισης και φυσικά της ανάπτυξης συλλογικοτήτων και εκπροσώπησης, όσων την βιώνουν ή την έχουν βιώσει.
Στεκόμαστε λοιπόν σε αυτήν την ζωτικού ενδιαφέροντος προβαθμίδα κατανόησης και αποδοχής, όπως περιγράφεται στην Απόφαση της ΕΕΔΑ με την επισήμανση, ότι αυτή η αντανακλαστική έμφαση ουδόλως σκοπεί στην υποβάθμιση εκ μέρους μας των λοιπών θιγόμενων αξόνων προβληματισμού:
«….Η ψυχική υγεία είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει ένα επίπεδο γνωστικής και συναισθηματικής ευεξίας, και απουσίας μιας ψυχικής διαταραχής. Πολιτιστικές διαφορές, υποκειμενικές εκτιμήσεις και ανταγωνιστικές επιστημονικές θεωρίες επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο η ψυχική υγεία γίνεται αντιληπτή από το κοινωνικό σύνολο.
Είναι εμφανής η αμηχανία και η απουσία consensus για την επιλογή των όρων που θα χρησιμοποιηθούν και για το περιεχόμενο που θα τους αποδοθεί, από την πλευρά του νομοθέτη, της κοινωνίας, αλλά και μέσα στην ίδια την ‘κοινότητα’ των ψυχικά πασχόντων (πράγμα που, πάντως, αποτελεί κοινό χαρακτηριστικό όλων των υπό διαμόρφωση συλλογικών ταυτοτήτων και ‘ομαδικών’ διεκδικήσεων, και αντανακλά την ίδια την δυναμική τους). Με δεδομένη την σημασία της επιλογής της γλώσσας, όταν πραγματεύεται κανείς θέματα σχετικά με την ανθρώπινη εμπειρία, οι σχετικές δυσκολίες αναφορικά με την εμπειρία της ψυχικής πάθησης είναι μεγαλύτερες, ίσως, ακόμα και από αυτές του χώρου της αναπηρίας. Λήπτες ή χρήστες υπηρεσιών ψυχικής υγείας, άτομα με προβλήματα ψυχικής υγείας, ψυχικά πάσχοντες, ψυχικά διαταραγμένοι, ασθενείς, ψυχασθενείς, επιζώντες της ψυχιατρικής, άτομα με ψυχιατρική εμπειρία, είναι μερικοί από τους όρους που χρησιμοποιούνται σήμερα, που δεν μιλάμε πια για ‘φρενοβλάβεια’, ‘παραφροσύνη’, ή ‘τρέλα.. Ο περιφραστικός όρος «άτομο με ψυχιατρική εμπειρία», μοιάζει να κυριαρχεί τελευταία στον χώρο της ψυχικής υγείας, καθώς δεν αποδίδει έναν καθολικό -άρα και στιγματιστικό χαρακτηρισμό στο άτομο, αλλά αναφέρεται σ’ αυτή την εμπειρία ως τμήμα ενός ευρύτερου συνόλου χαρακτηριστικών και εμπειριών.
Η ιατρική θεώρηση των ανθρώπων με κάθε μορφής δυσχέρειες κίνησης/αίσθησης/αντίληψης της πραγματικότητας, κυριάρχησε για πολύ καιρό τόσο στην νομική αντιμετώπιση, όσο και στις πολιτικές. Ειδικά για τον ψυχικά πάσχοντα, αυτό είχε ως αποτέλεσμα η μυθοπλασία της τρέχουσας ιδεολογίας να εκλαμβάνει τον ‘τρελό’ ως δυστυχισμένο και ανίκανο να φροντίσει τον εαυτό του, ή ως επικίνδυνο. Όμως, κανείς «πάσχων» δεν επιθυμεί να κατατάσσεται ανάλογα με την ιατρική του διάγνωση, καθώς κάτι τέτοιο επιτείνει την ιδιότητα του ‘ανάπηρου’, απομονώνοντας και εστιάζοντας στην δυσλειτουργία του, και τροφοδοτώντας, έτσι, μια χρόνια αντίδραση οίκτου από την κοινωνία, με χαρακτηριστικά φιλανθρωπικού συντηρητισμού ή κολακευτικού λαϊκισμού.
Θεμέλιο των μεταρρυθμιστικών κινημάτων αποτέλεσε η ιδεολογική πεποίθηση και η διαπίστωση ότι η κοινωνία διαθέτει την ικανότητα να αναζωογονεί τα πιο αδύναμα μέλη της και να τα καθιστά ενεργά μέσα από μηχανισμούς κοινωνικής αλληλεγγύης. Είναι γνωστό πως οι βασικές ανησυχίες για τους ψυχικά πάσχοντες περιστρέφονται γύρω από την εν δυνάμει επικινδυνότητά τους και το απρόβλεπτο στην εκδήλωση της πάθησής τους. Είναι, όμως, επιστημονικά τεκμηριωμένο πως εκεί όπου υπάρχει ένα ισχυρό κοινωνικό υποστηρικτικό σύστημα που δεν απομονώνει/αποκλείει τον «διαφορετικό», εκλαμβάνοντάς τον ως ‘ελαττωματική βιολογική μονάδα’, η ευαλωτότητα στην ψυχική νόσο είναι χαμηλή. Ταυτόχρονα, μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ακόμα και όταν εκδηλώνεται μια διαταραχή, ο πάσχων μπορεί να ανακτήσει την λειτουργικότητά του πιο εύκολα. Με την κατάλληλη και έγκαιρη θεραπευτική αντιμετώπιση, ακόμα και οι πάσχοντες από ψυχωσική συνδρομή (σχιζοφρένεια) – οι οποίοι ήταν οι πιο συνήθεις έγκλειστοι των ασύλων- αποδείχθηκε ότι μπορούν να είναι κατά τις μεγαλύτερες χρονικές περιόδους της νόσου κοινωνικά βιώσιμοι, και μάλιστα ακόμα και μετά από επανειλημμένες προσβολές μπορούν να επανέλθουν πλήρως.
Οι άνθρωποι με κινητικές δυσχέρειες ήταν αυτοί που πρώτοι συνειδητοποίησαν την ανάγκη για αλλαγή αυτής της θεώρησης, και ξεκίνησαν να κινητοποιούνται σε συλλογικό επίπεδο περίπου στις αρχές της δεκαετίας του ’70. Η κοινωνική θεώρηση της αναπηρίας αναπτύχθηκε σιγά-σιγά εννοιολογικά και ιδεολογικά και προκάλεσε τον σχηματισμό ομάδων πίεσης και διεκδίκησης του δικαιώματος για ισότιμη συμμετοχή στο κοινωνικό περιβάλλον -με όποιες ‘θετικές διακρίσεις’ είναι αναγκαίες για αυτό-, αντικαθιστώντας την παρωχημένη ιατρική θεώρηση.
Σήμερα, η κοινωνική απεικόνιση για την ψυχική πάθηση τείνει να κινείται γύρω από την έννοια της αναπηρίας, ενώ παλιότερα στερεότυπα που προεξοφλούσαν π.χ. την βιαιότητα του ψυχικά πάσχοντος, φαίνεται να έχουν μειωθεί. Ωστόσο, η γενικότητα της κατηγορίας ‘αναπηρία’, ενέχει τον κίνδυνο «ομογενοποίησης» μιας διαφοροποιημένης, κατά τις ανάγκες, τα ζητήματα, και τον τρόπο αντιμετώπισής της, ομάδας ανθρώπων, που είναι οι ψυχικά πάσχοντες. Οι ψυχικά πάσχοντες ανησυχούν πως μια αναγωγή της ψυχικής οδύνης σε ‘αναπηρία’ αναπαράγει τα στερεότυπα της μειονεκτικότητας, επισύροντας έτσι μια επιπλέον μορφή στιγματισμού από αυτήν που ήδη τους ταλανίζει. (…)Για αρκετές ομάδες ψυχικά πασχόντων δεν είναι ευπρόσδεκτο αυτό που εκλαμβάνουν ως ‘άσκηση πίεσης’ από την πλευρά της ΕΣΑμεΑ να προχωρήσουν στον σχηματισμό Ομοσπονδίας, έτσι ώστε να εκπροσωπηθούν στο τριτοβάθμιο όργανο. Εκτιμούν πως αυτό θα γίνει όταν οι συνθήκες θα ωριμάσουν εκ των έσω, αντί να τους επιβληθούν άνωθεν…»
Σε ένα όχι πολύ πρόσφατο άρθρο – αφιέρωμα στην Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση της Ντίνας Δασκαλοπούλου, δημοσιευμένο στην Έντυπη Έκδοση της Ελευθεροτυπίας την Κυριακή 17 Ιανουαρίου 2010 συναντούμε μια εξαιρετικά μεστή εκφορά από έναν εκ των πολλών Χρηστών/ριών Ψυχιατρικών Υπηρεσιών:
«…Μπήκα για πρώτη φορά αναγκαστικά στο ψυχιατρείο στα 30 μου και τώρα κοντεύω τα 60. Ο πρώτος μου εγκλεισμός ήταν αναγκαστικός, όλοι οι άλλοι εκούσιοι. Δεν είμαι κάτι ξεχωριστό, ούτε θα ήθελα να με παρουσιάσεις ως τέτοιον. Είμαι ένας άνθρωπος, όμως, που αποφάσισε συνειδητά να μελετήσει την αρρώστια του, να μάθει να ζει μ’ αυτήν και να διευρύνει την προσωπικότητά του. Η σχιζοφρένεια είναι ένα στοιχείο της προσωπικότητάς μου, δεν είμαι εγώ ολόκληρος. Είμαι άνθρωπος, έχω δικαιώματα και τα διεκδικώ, έχω λόγο και για τον εγκλεισμό μου, και για τα φάρμακά μου, και για τη θεραπεία μου. Αυτή είναι μια θεμελιώδης αρχή και πάνω σ’ αυτήν όφειλε να στηριχτεί η ψυχιατρική μεταρρύθμιση. Όμως, η όλη ιστορία χάθηκε από την ελληνική λαμογιά. Την ημέρα που παίρνεις τη διάγνωση, σταματάει το βιογραφικό σου. Όλη η ζωή σου αναφέρεται στο πριν και το μετά τη διάγνωση. Υποτίθεται πως ο στόχος της μεταρρύθμισης ήταν να κλείσουν τα ψυχιατρεία και η τρέλα -απ’ το περιθώριο της κοινωνίας, από μια προβληματική κατάσταση που την κλείνουμε σ’ ένα ίδρυμα και απλώς δεν τη βλέπουμε- να γίνει ένα βίωμα που θα εκφραστεί και θα συζητηθεί εντός κοινωνίας. Αυτό ήταν το νόημα των ξενώνων και των ανοιχτών δομών. Τελικά, με τον τρόπο που έγινε εδώ, το κράτος πρώτα εκχώρησε τις αρμοδιότητές του σε ιδιώτες και τώρα βρίσκεται όμηρός τους…»
Το βαθύτερο ερώτημα του αν και κατά πόσο το Ψυχιατρικό Κίνημα στην χώρα μας είναι αποδυναμωμένο υπερσκελίζεται από την παραδοχή, πως η πορεία του υπήρξε άκρως μοναχική… Αυτό είναι κάτι που καθίσταται κατανοητό, όχι μόνον από τη μη συμπόρευση για τυπικούς ή «τυπικιστικούς» λόγους με το αποκαλούμενο στην καθομιλουμένη «επίσημο Αναπηρικό Κίνημα», αλλά και από το ανάστροφο είδωλο του μη εναγκαλισμού του πρώτου από το δεύτερο θεσμικά, ενισχυτικά και διεκδικητικά…
Νομίζουμε, πως οφείλουμε να ενσταλάξουμε στην σφαίρα του σεβασμού των αξιών μας κάτι…. Έστω και το ελάχιστο από αυτό, που οι ίδιοι/ες οι Άνθρωποι με Ψυχιατρικοί Εμπειρία μας μεταγγίζουν…
Στην προσπάθεια μας αυτή ίσως το «μετεβλήθη εντός μου και ο ρυθμός του κόσμου» να κατοικήσει πλάι μας και όχι μόνον στην σφαίρα των ποιητών/ριών…
Αναφορές:
Για μια πιο συνοπτική παράθεση του περιεχομένου της Απόφασης της ΕΕΔΑ διαβάστε το άρθρο του Κωστή Παπαϊωάννου στο Ιστολόγιο «Αντίφωνο»: «Η «ακαταλόγιστη» πολιτική ψυχικής υγείας.»
Απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου Υπόθεση Βενιός κατά Ελλάδος της 5ης Ιουλίου 2011.
Άρθρο της Ντίνας Δασκαλοπούλου: «Ιστορίες (και καθημερινής) τρέλας», δημοσιευμένο στην έντυπη έκδοση της Ελευθεροτυπίας την Κυριακή 17 Ιανουαρίου 2010.
Τους στίχους του Γεώργιου Βιζυηνού αλιεύσαμε από το Ιστολόγιο «Μιλώντας για το Χιόνι»: http://milwntasgiatoxioni.wordpress.com/2009/11/16/%CE%B3%CE%B5%CF%8E%CF%81%CE%B3%CE%B9%CE%BF%CF%82-%CE%B2%CE%B9%CE%B6%CF%85%CE%B7%CE%BD%CF%8C%CF%82-%CF%83%CF%84%CE%AF%CF%87%CE%BF%CE%B9-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CF%86%CF%81%CE%B5%CE%BD%CE%BF%CE%BA%CE%BF/
Ανθρωποκεντρικά | το ιστολόγιο της Πελαγίας Παπανικολάου 
Παράθεμα: 3 Δεκεμβρίου 2011 όχι δεν γιορτάζουμε…!!! | Ανθρωποκεντρικά | το ιστολόγιο της Πελαγίας Παπανικολάου